ściem, także przy udziale wojsk hiszpańskich, przez osiem lat. W 1593 r. Henryk przeszedł z powrotem na katolicyzm (“Paryż wart jest mszy!”), a następnie koronował się w Chartres i uzyskał cofnięcie ekskomuniki papieskiej, co ostatecznie uprawomocniło jego rządy wobec katolików francuskich. Przywódcy Ligi zostali w ten sposób zmuszeni do podjęcia rokowań i zawarcia pokoju, kończącego wojnę domową.
Z kolei, po wyparciu garnizonów hiszpańskich z twierdz francuskich, zakończona została również wojna z Hiszpanią, przy czym w traktacie pokojowym (1598) Filip II Hiszpański zrzekł się swych pretensji do Burgundii. W tym samym roku umarła Katarzyna Medycejska, zaś Henryk IV wydał Edykt Nantejski, zrównujący w prawach protestantów i katolików i usuwający w ten sposób przyczyny wojen religijnych we Francji.
Wiek XVI skończył się dla Francji dużym osłabieniem, spowodowanym wojnami domowymi, szerzącymi się rozbojami i wielkim zadłużeniem skarbu królewskiego. Mimo to był dla Francji w sumie pomyślny w zakresie rozwoju gospodarczego i kulturowego, który dokonał się zwłaszcza w pierwszej połowie wieku. Rozwój ten stymulowany był znacznym rozszerzeniem się handlu zagranicznego, rozrostem miast oraz wynalazkami w dziedzinie transportu morskiego, tkactwa i metalurgii.
W drugiej połowie XVI stulecia rozpoczęły się wyprawy Francuzów przez Atlantyk do Ameryki Północnej, gdzie założyli oni pierwsze francuskie kolonie na Florydzie, rozpoczynając rywalizację w podboju nowego kontynentu z Hiszpanami, a później z Anglikami. Francja miała wtedy duże zasoby naturalne i liczyła ok. 16 milionów ludności, czyli dwukrotnie więcej niż Hiszpania, a czterokrotnie jak Anglia, miała dobrze rozwinięte rolnictwo i nadwyżki żywności.
Edykt Nantejski wydany w 1598 r. przez króla Henryka IV przyznawał protestantom prawo praktykowania wiary, budowy własnych kościołów, posiadania zamków itp. Nie obowiązywał jednak w kilku miastach, a w Paryżu tylko w dzielnicy Charenton. Edykt był więc kompromisem, który nie zadawalał w pełni ani protestantów, ani katolików. Pozwolił jednakże na kilkanaście lat wewnętrznego pokoju.
Henryk IV okazał się znakomitym władcą. W ciągu kilku lat doprowadził budżet państwa do równowagi. Odbudowane zostało przede wszystkim rolnictwo (szerokie melioracje), zrujnowane uprzednimi dziesięcioleciami wojen religijnych i kilkoma latami bardzo mroźnych zim. Usprawniono transport w kraju przez budowę mostów, dróg i kanałów; zakładano liczne manufaktury królewskie, produkujące sukno i inne towary na potrzeby ludności i na eksport. Odbudowane zostało zwłaszcza rolnictwo (szerokie melioracje), zrujnowane uprzednimi dziesięcioleciami wojen religijnych i kilkoma latami bardzo mroźnych zim. Rozpowszechniona została uprawa kalafiorów, czosnku i ryżu oraz hodowla drobiu. Znane jest powiedzenie-program Henryka IV: “Chcę, żeby każdy wieśniak mego królestwa mógł w niedzielę włożyć kurę do garnka”.
Król wyparł ostatecznie Hiszpanów z północnych terenów Francji i umocnił centralną, absolutystyczną władzę w kraju, ograniczając secesyjne ambicje lokalnych książąt. W pierwszym dziesięcioleciu XVII w. Francuzi rozpoczęli kolonizację Kanady, gdzie założyli miasto Quebec u ujścia rzeki Św. Wawrzyńca, rozpoczynając swój pochód w głąb Nowej Francji, jak nazwali terytoria na północ od Wielkich Jezior. W 1604 r. złożyli także swą pierwszą kolonię w Ameryce Południowej, Gujanę.
Henryk IV Burbon zginął w 1610 r., zasztyletowany przez fanatyka katolickiego Ravaillaca. Tron po nim przypadł jego synowi, przyszłemu Ludwikowi XIII.
Ludwik XIII (1610-43). W chwili śmierci ojca miał tylko 9 lat, więc do czasu jego pełnoletności realne rządy regencyjne sprawowała jego matka Maria Medycejska. W wieku 14 lat został ożeniony z rówieśnicą księżniczką Anną Austraczką, zaś jego siostra Elżbieta wydana za mąż za księcia Austrii, przyszłego króla Hiszpanii, Filipa IV Habsburga. Od 1616 r. doradcą regentki Marii Medycejskiej był książę, kardynał Armand Jean Richelieu, który potem, od 1624 r., jako premier Rady Królewskiej, faktycznie rządził krajem przez 18 lat. Także po uzyskaniu pełnoletności Ludwik XIII zawierzył w pełni kardynałowi i utrzymał jego rządy.
Richelieu zdecydowanie zwalczał opozycję królewską, zwłaszcza arystokratyczną, budując konsekwentnie silną władzę absolutystyczną we Francji. Wystąpił też przeciwko hugenotom, którzy w oparciu o edykt nantejski rozbudowali swe struktury wojskowe i posiadali garnizony wojskowe w ok. 200 zamkach. Największy ich garnizon znajdował się w porcie atlantyckim La Rochelle, stanowiącym główny ośrodek polityczny i wojskowy hugenotów we Francji. Gdy miasto w 1627 r. zawarło sojusz z Anglią przeciwko Richelieu, zarządził on jego oblężenie. Po 15-miesięcznej blokadzie na lądzie i morzu (wojsko królewskie zbudowało groblę w zatoce portowej), miasto skapitulowało, po czym ukarane zostało utratą wszelkich przywilejów, wynikających z edyktu nantejskiego. Równocześnie wzrastające podatki powodowały pauperyzacje najuboższej ludności. Jej bunty i powstania zostały krwawo tłumione przez wojsko
W polityce zagranicznej Ludwik XIII i kardynał Richelieu rywalizowali z Habsburgami o dominację w Europie. W latach 1624 -30 przedsiębrali dwie ekspedycje wojskowe do Italii północnej, utrwalające wpływy Francji w Mantui i Sabaudii. Nie zawahali się przed włączeniem się do domowej wojny religijnej, toczonej w latach 1618-48 w Rzeszy Niemieckiej, przy czym katolicka Francja wpierw wsparła w tej wojnie pieniędzmi protestancką Szwecję, a potem sama wypowiedziała w 1635 r. wojnę Belgii, rządzonej przez katolickich Habsburgów hiszpańskich. Ostatecznie działania wojsk francuskich przyczyniły się walnie do zwycięstw niemieckiej Unii Protestanckiej. Natomiast w swej ekspansji kolonialnej Francuzi skolonizowali Akadię i tereny nad rzeką św, Wawrzyńca w Kanadzie i opanowali w 1638 r. Senegal na zachodnim wybrzeżu Afryki.
Richelieu zreorganizował urzędy centralne, uporządkował budżet państwa, wprowadził stałą armię zawodową, rozbudował flotę, dbał o rozwój manufaktur, popierał rozwój handlu (powstało 10 kompanii handlowych), Paryż wzbogacił się o wiele okazałych pałaców i rezydencji. Był też wybitnym mecenasem sztuki, założył Akademię Francuską, wspierał zwłaszcza literaturę i teatr. Zmarł on w 1642 r., zaś król w roku następnym. Następcą Ludwika XIII został jego syn, też Ludwik.
Ludwik XIV (1643-1715). Gdy zmarł jego ojciec król Ludwik XIII, miał on tylko 4 lata, więc do czasu pełnoletności monarchy rządy regencyjne sprawowali jego matka Anna Austriaczka, będąca siostrą króla hiszpańskiego Filipa IV
Habsburga, i jej doradca, Włoch, kardynał Giulio Mazzarini, który kontynuował politykę umacniania władzy centralnej. Przede wszystkim Mazzarini musiał prowadzić ciężką wojnę z Hiszpanią i Austrią aż na czterech frontach: w Niderlandach, nad Renem, w Pirenejach i północnej Italii. Wojna ta wiele kosztowała, mnożył więc podatki, przez co znienawidzony został przez społeczeństwo, zwłaszcza szlachtę. Te wielkie podatki obciążające ludność i zatargi Mazzariniego z parlamentem, który został przez niego rozwiązany, spowodowały w 1648 r. bunt mieszczan Paryża, tak zwaną Frondę Paryską. Skierowana ona była przeciwko rządom absolutystycznym i trwała dwa lata, w czasie których dwór królewski przebywał poza Paryżem, a Mazzarini uciekł do Italii.
Równocześnie skończyła się wielka, paneuropejska wojna 30-letnia, w której Francja wzięła udział przez kilkanaście ostatnich jej lat. Zawarty w 1648 r. pokój westfalski zmienił oblicze Europy na dziesiątki lat. Powstało nowe państwo republikańskie Zjednoczone Prowincje Niderlandzkie, a Francja stała się największą potęgą europejską i otrzymała prowincję Alzację oraz miasta Metz i Verdun. Jednak zwycięstwo to nie zmieniło warunków życia ludności i nie wpłynęło na rywalizację o władzę między szlachtą, książętami, parlamentarzystami i monarchią. W 1651 r Fronda wybuchła na nowo, objęła prócz Paryża także kilka prowincji i została krwawo stłumiona przez wojsko dopiero po czterech latach walk.
Natomiast prowadzona na południowych frontach wojna hiszpańsko-francuska, zakończona została w 1659 r. tzw. pokojem pirenejskim, który ustalił granice obu państw wzdłuż Pirenejów. Wówczas Ludwik XVI poślubił Marię Teresę, córkę króla Hiszpanii Filipa IV, co miało przyczynić się w przyszłości do pokojowych stosunków między obu, dotąd zwaśnionymi państwami.
Samodzielne rządy we Francji Ludwik XIV przejął dopiero po śmierci Mazzariniego w 1661 r., w wieku 23 lat. Przygotował się do nich starannie i już w pierwszym roku swego panowania wydał 17 edyktów, zapoczątkowując szerokie i wszechstronne reformy we Francji. Obejmowały one finanse, gospodarkę, nowy podział administracyjny kraju, prawodawstwo (Kodeks Ludwika), wojsko, porządki publiczne, podatki, cła itd. Wszystkie miały na celu umocnienie potęgi i roli państwa oraz centralnej władzy królewskiej. Ludwik XIV chciał sam rządzić i decydować o wszystkim, co się działo w królestwie. Znane jest jego powiedzenie “państwo to ja!”. Swój kult władzy budował także na wystawności i bogactwie dworu królewskiego oraz na organizowaniu licznych festynów, widowisk i przedstawień teatralnych, sławiących monarchę i jego czyny.
Król otaczał się kompetentnymi i zdolnymi urzędnikami. Byli takimi minister finansów J. B. Colbert (1661-83), który dbając o rozwój handlu i manufaktur, znacznie powiększył skarb królewski oraz komisarz fortyfikacji S. Vauban, który zbudował rozległy system twierdz i fortyfikacji wzdłuż wschodnich i północnych granic państwa. Rozpoczęto budowę szlaków rzecznych i kanałów, m.in. łączącego Loarę z Saoną. Pod nadzorem i dzięki subwencjom państwa powstały liczne odlewnie, stalownie, wytwórnie płótna, tkalnie, manufaktury mydła, koronek, szkła i kryształów. Colbert zreorganizował również wojsko, demokratyzując jego struktury (likwidacja dziedzicznych szarż) i unowocześniając uzbrojenie (muszkiety i piki zastąpiono karabinami z bagnetami). Rozbudowane zostały intendentury, wprowadzono system rent wojskowych, a w Paryżu wybudowano wielki Dom Inwalidów, hotel dla inwalidów wojennych. Znacznie rozbudowana została flota morska, a w 1662 r. Ludwik XIV odkupił od Anglii port Dunkierke, ostatnią jej enklawę na kontynencie.
Również w drugiej połowie XVII w. Ludwik XIV prowadził liczne wojny. W latach 1667-79 r, powołując się na prawa swej żony Marii Teresy Hiszpańskiej do tronu hiszpańskiego, przeprowadził tzw. wojnę dewolucyjną z Hiszpanią. W jej toku wojska francuskie zajęły Niderlandy Hiszpańskie i Franche-Comte. Jednakże po interwencji Anglii i Szwecji zawarty został pokój w Akwizgranie, przyznający Francji tylko część Niderlandów, przy czym w 1670 r. Francuzi zajęli też Lotaryngię. W knastępnej wojnie z Holandią w latach 1672-79 wzięły również udział prawie wszystkie ościenne państwa: Brandenburgia, Rzesza Niemiecka, Dania, Hiszpania, Anglia i Szwecja. Zakończona została traktatami pokojowymi w Nimwegen, na mocy których terytorium Francji powiększyło się o liczne dalsze tereny wzdłuż północno-wschodnich granic, od Alp po Kanał La Manche. Później Francja zajęła jeszcze w 1681 r. Alzację oraz Strasburg, a w 1684r., w wyniku nowej wojny, także Belgię, Luksemburg i Trewir. Natomiast żadnych zdobyczy terytorialnych nie przysporzyła Francji dziewięcioletnia wojna z państwami Ligi Augsburskiej (Anglia, Hiszpania, Austria, Sabaudia, Bawaria, Saksonia i inne), toczona w latach 1688-97. Armia francuska zajęła wprawdzie prawie całą Holandię, ale nie udało jej się zdobyć Amsterdamu, wobec zatopienia znacznych terenów depresyjnych po rozkopaniu grobli morskiej przez Holendrów.
Wszystkie te wojny bardzo wiele Francję kosztowały. Również kosztowna była zewnętrzna ekspansja kolonialna, przy czym w 1697 r. posiadłości francuskie powiększyły się o zachodnią część wyspy Santo Domingo (Haiti) i wyspę Tobago na Karaibach, również o nowoodkryte terytoria Luizjany nad Zatoką Meksykańską w Ameryce Północnej. Francuzi założyli też szereg swych faktorii w Afryce i Indiach.
Ludwik XIV nie był władcą tolerancyjnym. W 1685 r. anulował edykt nantejski z 1598 r. o równouprawnieniu innowierców. Związane z tym były fala represji administracyjnych i wojskowe ekspedycje w regiony zamieszkałe przez hugenotów, mające za zadanie nawracanie religijnych odszczepieńców, często drogą rekwizycji, gwałtów i tortur. Spowodowały one emigrację ponad 200 tys. hugenotów, co odbiło się negatywnie na gospodarce kraju i na stosunkach politycznych z państwami protestanckimi Europy. Między innymi państwa niemieckie Rzeszy odmówiły współdziałania z Francją w jej konfliktach z katolickimi Habsburgami.
Wiek XVIII rozpoczął się dla Francji wojną sukcesyjną o tron hiszpański, po bezpotomnej śmierci króla Hiszpanii Karola II Habsburga. W swym testamencie na następcę tronu wyznaczył on wnuka Ludwika XIV Filipa d’Anjou. Stworzyło to jednakże perspektywę dominacji francusko-hiszpańskiej w Europie i stało się przyczyną zawiązania wojennej koalicji angielsko-holendersko-niemieckiej, skierowanej przeciwko Francji i Hiszpanii. Wojna o tron hiszpański, wszczęta w 1701 r., objęła całą zachodnią Europę i okazała się, zwłaszcza dla Francji, wyniszczającą i bardzo kosztowną. Zakończyła się w 1713 r. traktatem w Utrechcie. Zgodnie z nim hiszpańskie Niderlandy oraz Neapol i Sardynia przypadły Habsburgom, to jest Austrii, a Anglicy przejęli francuskie kolonie na wschodnich wybrzeżach Kanady i uzyskali przywileje handlowe w Ameryce kosztem Francji i Hiszpanii. Od tego czasu, mimo utrzymania się na tronie hiszpańskim francuskiej dynastii Burbonów, Francja straciła swą pozycję pierwszego mocarstwa w Europie i świecie na rzecz Anglii.
Wojny prowadzone przez Ludwika XIV przyczyniły się w dużym stopniu do głębokiego kryzysu finansowego i gospodarczego, jaki dotknął Francję w okresie ostatnich kilkunastu lat jego panowania. Do załamania gospodarczego przyczyniły się także nieurodzaje, w związku z żywiołowymi katastrofami, jakie nawiedziły rolnictwo Francji w 1709 r. i kilku latach następnych. Kryzys był dotkliwy, przejawił się głównie w spadku produkcji żywności i wielkiej pauperyzacji ludności, co spowodowało klęskę głodu, jaka ogarnęła całe regiony kraju.
Król Ludwik XIV zmarł w 1715 r., pozostawiając po sobie wielkie, zmodernizowane państwo o scentralizowanej, absolutystycznej władzy królewskiej, będące wzorem dla wielu innych państw Europy, mimo przejściowego krachu gospodarki i finansów królestwa. Król wspierał i dbał też mocno o rozwój kultury, nauki i sztuki. Bardzo rozbudował się Paryż, osiągając ponad ćwierć miliona mieszkańców i uzyskując nowe eleganckie dzielnice, place, bulwary, mosty, parki oraz liczne obiekty architektoniczne, realizowane w stylu dojrzałego baroku. Głównym z nich był zespół pałacowo-ogrodowy w Wersalu, będący siedzibą dworu królewskiego. Stał się on salonem mody i etykiety europejskiej, a stolica Francji na wiele stuleci architektoniczną i kulturalną stolicą całej Europy. Zaś język francuski stał się językiem dyplomacji i arystokracji europejskiej.
Król-Słońce Ludwik XIV był najdłużej, bo aż 72 lata panującym monarchą w Europie (wliczając okres regencji). Po nim na tronie francuskim zasiadł jego prawnuk, także Ludwik.
Ludwik XV (1715-74). Miał 5 lat, gdy zmarł pradziadek, więc Francję czekało osiem lat rządów regencyjnych, sprawowanych przez księcia Filipa Orleańskiego. Ludwik XV uznany został za pełnoletniego już w wieku 13 lat i wobec śmierci regenta miał wtedy przejąć bezpośrednie rządy w państwie. Jednak praktycznie rządy we Francji sprawował jego wychowawca, pierwszy minister, kardynał Fleury, do swej śmierci w 1743 r. Ludwik XV, mając lat 15, poślubił starszą o 7 lat córkę króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego, Marię. Stanisław Leszczyński przebywał wówczas we Francji, po ucieczce z Polski przed powracającym na tron Augustem II Wettinem. Ludwik XV angażował się później bezpośrednio, wszak bez powodzenia, w powrót swego teścia na tron Polski, opróżniony przez śmierć Augusta II w 1733 r .
Zarówno regent, jak i król po uzyskaniu pełnoletności, starali się kontynuować absolutystyczny styl rządów, ukształtowany przez Ludwika XIV. Nadal uprzywilejowaną rolę w państwie odgrywała szlachta i arystokracja rodowa, która dosłownie pławiła się w dostatku i luksusie, czego widomym przejawem były liczne bale, koncerty, reduty, imprezy teatralno-baletowe, widowiska plenerowe, polowania a także intrygi dworskie, rozpusta, skandale obyczajowe, powszechne pojedynki ludzi z najlepszego towarzystwa itp. W architekturze, sztuce i modzie panował arystokratyczny styl rokoka: dekoracyjne wnętrza, filigranowe figurki z porcelany, krynoliny i wysokie fryzury dam, peruki, trójgraniaste kapelusze i ozdobne szpady kawalerów i in.
Głównym siedliskiem ostentacyjnego bogactwa, swobody obyczajów i marnotrawstwa finansowego, był niewątpliwie dwór królewski. Ludwik XV utrzymywał na nim wiele swych faworyt, wśród których wyróżniała się Madame de Pompadour. Z jej protekcji liczni wielcy filozofowie i artyści Oświecenia otrzymywali wsparcie i zamówienia na swe dzieła; m.in. dzięki niej zbudowane zostały reprezentacyjne obiekty przy Place de la Concorde, Pałac Elizejski w Paryżu i pałacyk Petit Trianon w Wersalu. Madame de Pompadour organizowała też huczne zabawy w Wersalu na koszt króla. Jej przypisuje się powiedzenie “Po nas choćby potop!”.
Z drugiej strony nieustanny wzrost podatków, podwyżki cen, dewaluacja pieniądza, nieurodzaje w rolnictwie, głód i choroby epidemiczne powodowały co raz większą pauperyzację całej reszty społeczeństwa, a zwłaszcza rosnącej liczebnie ludności wiejskiej, nie posiadającej ziemi (ponad 50%). Pewne zmiany i reformy w gospodarce i finansach państwa wprowadził kardynał Fleury, ale bez większych efektów. Chciał reform parlament, próbujący odzyskać część władzy w państwie, co mu się wszak nie udało.
Początek panowania Ludwika XV zbiegł się z nastaniem we Francji i zachodniej Europie epoki Oświecenia w kulturze, filozofii, naukach ścisłych. Oświecenie wprowadzało zmianę poglądu na miejsce człowieka w przyrodzie i społeczeństwie. Ostrej krytyce poddane zostały teologiczne idee Średniowiecza, ustały wszelkie wojny religijne. Zapoczątkowany został też kryzys rządów absolutystycznych na rzecz rządów republikańskich. Głównymi szermierzami nowych wolnościowych i liberalnych idei we Francji byli J.J. Rousseau i Wolter.
W czasach panowania Ludwika XV Francja prowadziła wiele wojen. W 1733 r., po śmierci króla Augusta II Sasa, szlachta polska obrała na króla Rzeczypospolitej Stanisława Leszczyńskiego, panującego już w latach 1704-10. Stało się to powodem interwencji zbrojnej Rosji, Austrii i Saksonii, po czym w drodze wtórnej elekcji królem został August III Sas. Ludwik XV początkowo wysłał niewielki korpus wojskowy do Gdańska dla wsparcia swego teścia Leszczyńskiego, później Francja wzięła udział w kilkuletniej wojnie sukcesyjnej o tron polski z Austrią na terytorium Italii. Wojna skończyła się w 1734 r. traktatem pokojowym we Wiedniu, zgodnie z którym uregulowane zostały różne dynastyczne roszczenia Francji, Austrii i Hiszpanii. Między innymi Francja otrzymała (warunkowo) Księstwo Lotaryngii, którym Ludwik XV obdarował dożywotnio Stanisława Leszczyńskiego. Były król Polski rządził potem księstwem pomyślnie, zasłużył się też jako mecenas sztuki i nauki.
W 1740 r., po śmierci cesarza Austrii Karola VI tron po nim przejęła jego córka Maria Teresa. Równocześnie z pretensjami do tronu zgłosił się elektor Bawarii Karol VII, co stało się powodem austriackiej wojny sukcesyjnej. Przy okazji Prusy dokonały najazdu i zaboru austriackiego Śląska. Gdy Anglia wsparła Marię Teresę - Francja zawarła z Hiszpanią pakt familijny, wypowiedziała wojnę Anglii i wojska francuskie wkroczyły do austriackich Niderlandów. Działania wojenne objęły następnie także Holandię, terytoria habsburskie w Italii i Sardynię. Wojna zakończyła się w 1748 r. pokojem w Akwizgranie, w którym Francja prawie nic nie uzyskała.
Najpoważniejszą była wojna siedmioletnia w latach 1756-63, spowodowana ekspansją Prus w Europie i anglo-francuską rywalizacją kolonialną. Podobnie jak w hiszpańskiej wojnie sukcesyjnej, brały w niej udział szerokie koalicje kilkunastu państw europejskich. Zakończyła się traktatem paryskim, w wyniku którego Francja utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii część swych terytoriów kolonialnych w Kanadzie, Indiach i na wyspach Karaibskich, a na rzecz Hiszpanii wielką prowincję Luizjany w dorzeczu rzeki Missisipi. Natomiast w 1767 r. zyskała wyspę Korsykę, odkupioną od Genui, oraz Lotaryngię, po śmierci króla Stanisława Leszczyńskiego.
Po tych wojnach Francja utraciła swą pierwsza pozycję w Europie jako mocarstwo militarne, wyprzedziły ją w tym zakresie Prusy. Podobnie w rywalizacji kolonialnej i morskiej zepchnięta została na drugi plan przez Anglików. Ale nadal przodowała w Europie w dziedzinie kultury, sztuki, architektury, literatury, filozofii, mody i obyczajów, a język francuski dominował na dworach i salonach europejskich jak wcześniej łacina.
Sprawami gospodarczymi Ludwik XV nie zajmował się prawie zupełnie. Pozostawiał je swym ministrom skarbu, którzy stosowali wszelkie możliwe, karkołomne niejednokrotnie, eksperymenty, aby tylko wyprowadzić budżet państwa z olbrzymiego zadłużenia. Jak np. założenie pierwszego banku państwowego, emitującego papierowe pieniądze, sprzedaż akcji Kompanii Indyjskiej spółkom prywatnym, które potem zbankrutowały itp. W wyniku tych operacji narodziły się fortuny kilkuset spekulantów i zrujnowanych zostało dziesiątki tysięcy drobnych ciułaczy.
W latach 1730-70, mimo wielu negatywnych zjawisk, w gospodarce francuskiej wystąpiło znaczne ożywienie koniunktury. Decydujący w tym udział miał handel i powstający przemysł wielkofabryczny. Przede wszystkim wzrastał szybko handel z krajami zamorskimi, zwłaszcza z własnymi koloniami w Indiach i Ameryce Północnej, z których sprowadzano cukier, kawę, herbatę, tytoń, bawełnę, perkale, zaś eksportowano do nich tekstylia, narzędzia, żywność, niewolników (z Afryki na Antyle). W kraju stymulatorem handlu była rozbudowa i ulepszenie nawierzchni sieci dróg kołowych, budowa międzyrzecznych kanałów oraz organizacja targów i giełd towarowych w wielu większych miastach. Szybko rozbudowywały się miasta zwłaszcza portowe..
Koncentracja kapitałów i różne wynalazki techniczne sprawiły, że od lat sześćdziesiątych XVIII w. zaczęły we Francji powstawać pierwsze duże manufaktury w oparciu o nowe paraprzemysłowe technologie, zastępując małe, średniowieczne manufaktury. W całym stuleciu produkcja rolna wzrosła we Francji o 60 %, do czego przyczyniły się: karczowanie i osuszanie nieużytków, sztuczne nawożenie (wapno), stosowanie upraw pastewnych w trójpolówce, pojawienie się pierwszych maszyn rolniczych: siewników i młockarni.
W ostatnich kilkunastu latach panowania Ludwika XV istniał ostry spór między królem a parlamentami krajowymi, zwłaszcza parlamentem paryskim. Dotyczył m.in. braku wolności prasy, kasaty zakonu jezuickiego, organizacji świeckiego szkolnictwa. Gdy król wydał tzw. edykty podatkowe, obciążające najbogatszych - parlamenty odmówiły ich rejestracji, a następnie uwięziły gubernatorów, którzy te edykty wcielali w życie. Król zdecydował się wówczas na demonstrację wojskową, paryski parlament został rozwiązany, i ostatecznie podporządkował sobie połączone parlamenty. Lecz szlachta i “filozofowie” nadal zwalczali zaciekle królewską władzę “dewotów” w licznych pismach i pamfletach.
Ludwik XV zmarł na ospę w 1774 r., na tron królewski po nim wstąpił jego wnuk, też Ludwik.
Ludwik XVI (1774-92) miał 20 lat, gdy po śmierci swego dziadka Ludwika XV, koronowany został w Reims na króla Francji. Był wtedy od czterech lat żonaty z, młodszą o jeden rok, Maria Antoniną, córką cesarzowej austriackiej Marii Teresy Habsburg. Młody król oparł się w swych rządach na wszechwładnych konserwatywnych ministrach i na parlamencie, spełniającym funkcje doradcze. Rozpoczął od umiarkowanych reform, dotyczących głównie finansów, ograniczenia podatków, regulacji cenowych. Spotkały się one z ostrymi zastrzeżeniami tych, którzy na proponowanych zmianach tracili, więc król zmieniał ministrów skarbu, którzy przedkładali nowe koncepcje, ale ostatecznie żadne nie zostały do końca wdrożone. Nie udało się też ograniczyć wysokich apanaży arystokracji i dworu królewskiego, ani wydatków na utrzymanie wielkich armii, związanych z polityką zagraniczną.
Do 1772 r. Francja popierała konfederację barską i utrzymywała alianse z Turcją i Austrią, orientując się przeciw sojuszowi Rosji z Prusami. Natomiast po I rozbiorze Polski nastąpiło rozluźnienie jej więzów z Austrią, a doszło do zbliżenia z Rosją. Poza tym Francja zaangażowała się wydatnie w sprawach kolonialnych. W 1775 r. włączyła się w wojnę o niepodległość koloni północno-amerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii, wysyłając siedmiotysięczny wojskowy korpus ekspedycyjny i finansując zakupy broni dla powstańców. Wojna zakończyła się w 1783 r. utworzeniem nowego państwa, republiki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, odzyskaniem przez Francję faktorii w Indiach, ale Anglicy zachowali Kanadę. Równocześnie wielkie koszty wojenne owocowały dalszą ruiną finansów państwowych. Na tym tle miał miejsce wzrost napięć społecznych i republikańskich nastrojów, wrogich istniejącej absolutystycznej władzy królewskiej, co ostatecznie zaowocowało wybuchem w 1789 r. Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
By zaradzić kryzysowej sytuacji finansów i gospodarki we Francji, król Ludwik XVI zdecydował się na restytuowanie po 150 latach, Stanów Generalnych, to jest zgromadzenia przedstawicielstw duchowieństwa, szlachty i mieszczaństwa, jako organu doradczego króla dla ustalenia nadzwyczajnych podatków. Latem 1788 r. król dokonał zmiany konserwatywnego rządu na bardziej liberalny, zniesiona została cenzura prasy i rozpoczęta wielka dysputa na temat kształtu zgromadzenia. W wyniku ostrych sporów przeforsowana została zasada podwojenia ilości deputowanych stanu mieszczańskiego, czyli burżuazji, tak by dorównywała liczbie posłów szlachty i kleru razem wziętych. Wybory do Stanów Generalnych przeprowadzone zostały wiosną 1789 r. i rozpoczęły one swe obrady w Wersalu 5 maja 1789 r. Od początku zaznaczyły się poważne rozbieżności między stanowiskami poszczególnych stanów. Wszyscy chcieli reform, w tym zmian podatkowych, lecz nie kosztem własnych przywilejów.
Po miesiącu formalnych obrad Stany przekształciły się w Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne (Konstytuanta), podkreślając w ten sposób swe ogólnonarodowe przedstawicielstwo i rozpoczęły prace nad nową konstytucją ustrojową państwa. Prym w Zgromadzeniu wiedli przedstawiciele burżuazji, to jest bogatego mieszczaństwa, z gen. La Fayette, bohaterem niedawnej niepodległościowej wojny amerykańskiej, na czele.
Lecz król nie chciał żadnej nowej konstytucji i zgromadził wokół Wersalu i Paryża 20 tys. wojska, najwidoczniej zamierzając rozpędzić Zgromadzenie Narodowe, lub narzucić mu swą wolę. Do tego nie doszło, wobec wmieszania się w bieg spraw ludu paryskiego. Mianowicie w dniu 11 lipca rozpoczęły się wielkie zamieszki uliczne, powstały komitety rewolucyjne, rozpoczęło się formowanie gwardii mieszczańskiej i milicji sankiulockiej, i jej uzbrajanie w broń z arsenałów paryskich. Gdy królewski zarządca oraz szwajcarska obsada fortu-więzienia w Bastylii, na przedmieściu Paryża, stawiła tłumowi opór, nastąpiło oblężenie fortu, jego zdobycie, a następnie całkowite zburzenie. Dzień zburzenia Bastylii 14 lipca, ustanowiony został w następnym roku świętem narodowym Francji. Dzień ten uważa się także za początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
W przededniu rewolucji Francja liczyła 24, 7 mln. ludności, a Paryż 600 tys. mieszkańców
Tadeusz Binek
"Historia Francji"
www.tadeusz.binek.pl
