Dynastia Karolingów  (751-987)

Pepin Mały (Krótki) (751-68) ostatecznie zjednoczył pod swym berłem całą rzymską Galię, przeprowadził reformę pieniężną i jako Boży namiestnik mianował biskupów, wydawał ustawy dla kleru i wprowadził dziesięcinę, jako daninę od ludności wsi na rzecz Kościoła. W dwóch wyprawach wojennych zmusił króla Longobardów do opuszczenia Księstwa Rzymu i Rawenny, na których utworzone zostało Państwo Kościelne pod rządami papieża. Następnie skierował swe wojska przeciwko Arabom i wyparł ich ostatecznie z terenów frankońskich za Pireneje. Kolejnym monarchą był syn Pepina Małego, Karol, który objął władzę w 768 r.

Karol I Wielki (768-812) był gorącym wyznawcą katolicyzmu i miał poczucie misji ewangelizacji terytoriów przyległych do państwa frankońskiego. Organizował więc co roku wyprawy wojenne przeciwko ościennym krajom. Przede wszystkim już w 774 r. podbił państwo Longobardów w północnej Italii i zajął tereny Półwyspu Apenińskiego po Rzym włącznie. Następnie w wyniku wieloletnich wojen podporządkował sobie germańską Saksonię oraz słowiańskie Łużyce, a następnie także Panonię, państwo azjatyckich Awarów w dolinie środkowego Dunaju i Sawy, którzy osiedli tam w VI wieku. Założył tam marchie wojskowe: Nadłabską, Turyńską, Czeską, Karyntię i Friuli. Wszędzie tubylcza ludność przymuszona została do przyjęcia wiary chrześcijańskiej. Nie udały się natomiast Karolowi I próby podbicia Półwyspu Iberyjskiego i wyrzucenia stamtąd Arabów. Zajął jedynie terytoria pomiędzy Pirenejami i rzeką Ebro, tworząc na nich swą Marchię Hiszpańską.
Kraj podzielony został na wewnętrzne hrabstwa, większe księstwa i przygraniczne marchie. Zarówno hrabiów, jak i książąt, mianował król, podlegały im pospolite ruszenie, administracja i sądownictwo na zarządzanych terytoriach. Stanowili oni później kastę panów lennych feudalnego systemu społecznego, jaki ukształtował się w X-XI w. w Europie. Stolicą państwa stało się miasto Akwizgran (Aachen), będące wcześniej rzymskim obozem warownym.
Za obronę Państwa Kościelnego przed najazdem Longobardów, papież Leon III w 800 r. koronował w bazylice laterańskiej w Rzymie. Karola I na cesarza, przekształcając Królestwo Franków w Święte Cesarstwo Rzymskie. W ten sposób świat chrześcijański otrzymał dwóch równorzędnych zwierzchników cesarskich: wschodniego (greckiego) w Bizancjum i zachodniego (katolickiego) w Rzymie. Konstantynopol uznał tytuł cesarski Karola dopiero po 12 latach.
Karol I Wielki wprowadził w kraju jednolite prawo frankijskie, dążył do ustanowienia profesjonalnego sądownictwa i zreformował system monetarny, opierając go na srebrnym denarze. Dbał o budownictwo dróg, także szkół przyklasztornych (choć sam nigdy nie nauczył się czytania i pisania) oraz skryptoriów, gdzie ręcznie przepisywano cenne dzieła antycznych filozofów i pisarzy, wprowadził w klasztorach nauczanie medycyny. Dwór monarszy skupiał pisarzy i uczonych, rozwijało się rękodzielnictwo artystyczne i znajomość klasycznej łaciny, przeprowadzona została reforma pisma, które zostało uproszczone. Nastąpiło odrodzenie literatury, poezji, dyskusji filozoficznych, w Akwizgranie utworzona została akademia, mająca na celu studia nad starożytnością klasyczną. Ten rozwój kultury, sztuki inauki przyjęto nazywać Renesansem Karolingów.
Karol I Wielki miał 5 żon i 12 ślubnych dzieci. Zgodnie ze zwyczajowym prawem Franków w swym testamencie z 806 r. podzielił państwo na 3 części między 3 żyjących wtedy synów: Pepina, Ludwika i Karola. Lecz jeszcze przed śmiercią Karola umarło dwóch z nich. Został jedynie Ludwik i on potem przejął koronę, jako jedynowładca. Dodatkowo w 816 r. przyjął także koronę cesarską z rąk papieża Stefana IV, stając się w państwie Franków najwyższym zwierzchnikiem cywilnym i duchowym równocześnie.

Ludwik I Pobożny (814-40), kontynuował politykę ojca, skupił się na obronie granic zewnętrznych, był bardzo religijny i wspierał działalność misyjną w krajach skandynawskich, stąd przydomek “Pobożny”. Napotykał wszak na coraz większe trudności w utrzymaniu spoistości państwa, wobec narastających dążeń i ambicji separatystycznych władców poszczególnych hrabstw, na jakie państwo podzielone zostało w 750 r. Na ich tle doszło do szeregu wojen domowych. Między innymi z Longobardią, gdzie królem był bratanek Ludwika, Bernard. Został on oślepiony, za co potem skruszony Ludwik odbył publiczną pokutę przed papieżem. Wojny trwały w Gaskonii, Bretanii, Akwitanii i płd. Italii, buntowali się Serbowie, Obodryci, Słowianie, miały też miejsce pierwsze najazdy wikingów na północne wybrzeźa, co zmusiło Franków do budowy floty wojennej, celem ich odparcia.
Ludwik I był trzykrotnie żonaty, miał 8 dzieci, w tym 4 synów: Lotara, Pepina, Ludwika i Karola. Wszyscy oni byli od najmłodszych lat królami poszczególnych krain. Kierując się zasadą majoratu jeszcze za życia Ludwik I ustanowił najstarszego syna Lotara cesarzem, Pepin został mnichem, obaj pozostali mieli być tylko królami. Jednak gdy umarł, oni sami, po długich targach, dokonali podziału Królestwa i władzy, zawierając w 843 r. tzw. Traktat z Verdun. Był on proklamacją zgody trzech braci i miał gwarantować ich współpracę i wzajemną pomoc. Faktycznie traktat stał się zaczynem trwałego podziału jednolitego państwa Franków Karola I Wielkiego na przyszłe państwa narodowe. Jego datę można traktować jako początek państwa francuskiego. Dodatkowo zakończył też krótki żywot frankońskiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Z cesarstwa Karolingów wyłoniły się trzy królestwa: zachodnich Franków, które objął Karol II Łysy, wschodnich Franków, przejęte przez Ludwika Niemieckiego i środkowe, rozciągające się wąskim pasem od Morza Północnego po Rzym w Italii. To środkowe królestwo przydzielone zostało Lotarowi I, który otrzymał godność cesarza. Ale po jego śmierci w 855 r. zostało dodatkowo podzielone na trzy części między jego synów. Tak więc w miejsce jednego dużego, zwartego i silnego cesarstwa Karola Wielkiego w 40 lat po jego śmierci istniało na jego terytorium pięć królestw. Były to jakby zalążki późniejszych terytoriów Francji, Niemiec oraz Niderlandów, Szwajcarii i Włoch.

Karol II Łysy (843-77). W państwie zachodnio-frankońskim od początku panowania Karola II Łysego, nie było wewnętrznej zwartości. Poszczególne hrabstwa buntowały się i dążyły do jak największej niezależności od króla, zaś celtycka Bretania na północy i wizygocka Akwitania na południu w ogóle stały się  oddzielnymi księstwami. Karol Łysy mozolnie budował swój dwór królewski, otaczał się ludźmi kultury, filozofami, pisarzami, poetami, sam wykształcony określany był jako król-filozof. W wyniku dynastycznych ruchów Italia przypadła Karolowi i został on, przy wsparciu papieża Jana VIII, cesarzem rzymskim. W ten sposób zarysowała się jakby możliwość ponownego scalenia wszystkich królestw frankońskich w jedną całość. Nie byli tym jednakże zainteresowani możnowładcy, rządzący w poszczególnych hrabstwach. Wszak największą przeszkodą stały się wyniszczające najazdy Wikingów (Normanów) na północne i zachodnie wybrzeża zachodniej Frankonii, Saracenów (Arabów) na Italię i Madziarów (Węgrów) od wschodu, z obszarów Panonii nad Dunajem.
Największe zagrożenie stanowili Wikingowie (Normanowie), którzy od 830 r. prawie co roku przybywali na swych długich płaskodennych łodziach nad ujścia rzek Francji. Posuwając się następnie wzdłuż nich, łupili nadbrzeżne miasta, osady i klasztory, by jesienią wrócić z łupami przez morze do swych krain.

Po śmierci Karola Łysego panowali krótko i nieudolnie jego syn Ludwik II Jąkała (877-79) oraz wnukowie Ludwik III i Karloman II (879-84). Rola i możliwości władzy królewskiej w kraju w tym czasie nieustannie malały, wzrastała natomiast odrębność prowincji oraz rosła potęga wielkich feudałów. Oni też nie dopuścili do rządów kolejnego wnuka Karola (Prostaka) i uczynili królem Karola Grubego (884-88) z dynastii niemieckich Karolingów, będącego od 881 r. cesarzem rzymskim. Znów więc zaistniała szansa na scalenie wszystkich ziem po byłym Cesarstwie Karola I Wielkiego. Lecz w 888 r. możnowładcy zdecydowali o wyborze króla z rodu Robertynów, Odona (888-98), hrabiego Paryża, zasłużonego w obronie przed najazdami Normanów, którzy w latach 885-86 r. przez 11 miesięcy oblegali Paryż.
Równocześnie do władzy doszli znów Karolingowie francuscy, gdy koronę otrzymał wnuk Ludwika II Jąkały, Karol III  Prostak (892-923). Za jego panowania ustały najazdy Wikingów-Normanów, którzy za zgodą króla osiedlili się na półwyspie Contentin, gdzie utworzyli swe Księstwo Normańskie, przyjmując chrześcijaństwo i język romański. Przez 6 lat królestwem rządziło dwóch królów, potem, mniej więcej na zmianę, ich potomkowie, z linii Karolingów francuskich: Ludwik IV Zamorski (936-54), Lotar (954-86) i Ludwik V Gnuśny (986-87). Za panowania Lotara ustały najazdy Madziarów na zachodnie i południowe hrabstwa, gdyż przeszli oni na osiadły tryb życia i przyjęli chrześcijaństwo, po klęsce jaką zadał im w 955 r. na Lechowym Polu cesarz niemiecki Otto I. Również południowej Francji przestali zagrażać Saraceni, po przegranej wojnie z Awinionem. Gdy Ludwik V zmarł bezpotomnie, wielcy panowie wybrali znów króla z rodu Robertynów, Hugona Kapeta, posiadającego dziesięć hrabstw z kilkoma opactwami i noszącego zaszczytny tytuł “księcia Francuzów”. Dał on początek nowej dynastii Kapetyngów, panującej we Francji do 1328r.
W IX-X w. umniejszył się autorytet Kościoła katolickiego. Spowodowane to było tym, że dostojnicy kościelni działali w ramach systemu feudalnego na identycznych zasadach jak świeccy wasale. Mieli obowiązek służby wojskowej, ściągali podatki, biskupstwa były dziedziczne, biskupów i opatów mianowali hrabiowie, często za opłatą. Biskupi domagali się hołdów lennych od opatów i kanoników. Szerzył się wśród nich upadek moralny, zanikła działalność kulturalna klasztorów, krzewił się jedynie kult świętych i relikwi po nich, jakie umieszczano w relikwiarzach na ołtarzach lub w kryptach kościołów, do których potem odbywały się pielgrzymki pątników. W związku ze zbliżającym się tysiącleciem szerzyły się też zabobonne strachy, że Antychryst sprowadzi na ludzi wielkie nieszczęścia, żywioły i choroby, że nastąpi koniec świata i Sąd Ostateczny.
Odnowę działalności Kościoła rozpoczął we Francji Zakon Benedyktynów. Wzorem tej działalności było opactwo w Cluny, ufundowane w 910 r. jako niezależne od lokalnych władz, a podległe wprost papieżowi. Benedyktyni zajmowali się działalnością gospodarczą, zwłaszcza ogrodnictwem i leśnictwem, produkcją win i miodów   pitnych, uprawiali zioła lecznicze, leczyli chorych, zakładali schroniska dla bezdomnych, w skryptoriach przepisywali teksty święte i książki antyczne. Ta działalność rozpowszechniała się stopniowo na całą Francję i wszystkie zakony. Kościół opactwa w Cluny, zbudowany w 1088 r., był największą świątynią w Europie do czasu zbudowania w XVI w. Bazyliki św. Piotra w Rzymie.
Pod koniec X w. ośrodkami panowania panów feudalnych stawały się zamki warowne, z których pierwsze zbudowano we wschodniej Francji. Te zamki, nowe klasztory i kościoły wznoszono z kamienia i cegły, stosując nad oknami i portalami półkoliste sklepienia, kolumny z antycznymi głowicami, drewniane stropy pułapowe, względnie murowane sklepienia kolebkowe albo krzyżowe. Wnętrza, zwłaszcza kościołów, były coraz bogatsze, ozdabiano je kamiennymi rzeźbami i malowidłami, przedstawiającymi najczęściej sceny z Nowego i Starego Testamentu oraz z życia świętych. W ten sposób powstał nowy styl budownictwa, zwany romańskim, jaki zapanował we wszystkich krajach chrześcijańskiego Zachodu i trwał do XII wieku.


Dynastia Kapetyngów (987 -1328)

Hugo Kapet (987-96). Pierwszy król dynastii Kapetyngów nie miał stałej siedziby królewskiej, dwór królewski przenosił się według potrzeb związanych ze sprawami wojny czy gospodarki. W ogóle władza czterech pierwszych Kapetyngów, była słaba, zależność wasalnych książąt, hrabiów i baronów iluzoryczna, nawet w czasie wojny niechętnie wypełniali oni swe lenne obowiązki dostarczania zbrojnych oddziałów królowi. Hugo prowadził wojny z Burgundią, zajął znaczną jej część.
Siłą dynastii stanowiły dobre stosunki z Kościołem katolickim, gdyż król miał wpływ na wybór biskupów i korzyści z administrowania dóbr kościelnych. Zaś dla Kościoła był on oparciem i gwarantem porządku w państwie. Dobrze dynastii służył też zwyczaj koronowania najstarszego syna króla, jeszcze za jego życia.

Kolejni władcy Robert II Pobożny (996-1031) i Henryk I (1031-60), musieli nieustannie lawirować wśród zwaśnionych władców kilkunastu lennych księstw i hrabstw i godzić ich między sobą. Robert II prowadził wojny z władcą Burgundii, zajął znaczną część jego domeny. Starał się też o dalsze powiększenie swych posiadłości także na wschodzie, ale bez większego powodzenia.
Wiek X-XI to kształtowanie się ustroju feudalnego we Francji i w całej Europie. Podstawą nowego ustroju była tak zwana inwestytura. Było nią nadawanie przez władcę, to jest suwerena (najwyższy senior), lenna, czyli ziemie lub urzędy, swym wasalom. Mogli nimi być wasale władcy, więc hrabowie, margrabowie, wyższe duchowieństwo lub wasale niższego stopnia, głównie rycerstwo, którego znaczenie wciąż rosło. Rycerze stanowili siły zbrojne, podporządkowane książętom i królowi, jako najwyższym panom feudalnym. Obowiązywał ich swoisty kodeks rycerski, ujmujący takie wartości moralne jak: bezwzględne posłuszeństwo swemu panu, odwaga, honor, skromność, ofiarność, szacunek dla kobiet.
Rycerze byli właścicielami ziemskimi, ale nie zajmowali się sami uprawą roli. Należało to do podległych chłopów, a zarządzanie nimi do zarządców-włodarzy. Rycerstwo zresztą uprawiało swój wojenny proceder w sezonach wiosenno-letnich, w czasie robót rolnych. Przy czym wojny traktowane były jako okazja do wynagrodzenia i podarków od seniora i do bezpośrednich łupów obcego dobytku. Dłuższy brak wojen to był kryzys i bieda w zawodzie. Henryk I toczył przewlekłą wojnę z Normanami, przerywaną licznymi rozejmami.
.
Filip I (1060-1108), panujący po śmierci swego ojca Henryka I, powiększył znacznie domeny królewskie, podbijając i scalając sąsiednie ziemie warcholskich wasali, hrabiów i kasztelanów. Jako wyraziciel silnej władzy centralnej popadł w zatargi z kolejnymi papieżami Grzegorzem VII i Urbanem II, żądającymi większych przywilejów dla katolickiego duchowieństwa, a także dla kupców i bankierów rzymskich. Na tle tych sporów Filip I był trzykrotnie ekskomunikowany za “romanse i rozpustę”.
Podczas rządów Filipa I miały miejsce dwa dużej wagi wydarzenia dla Francji. Były to: wyprawa wojenna księcia Normandii Wilhelma przez Kanał La Manche i podbicie przez Normanów w 1066 r. Anglii oraz, zorganizowana w 1096 r. przez papieża Urbana II, I zbrojna krucjata do Jerozolimy, w której bardzo liczny udział wzięło rycerstwo francuskie. Wielu wielmożów francuskich stało się potem królami i władcami utworzonych na Bliskim Wschodzie państw łacińskich.  

Ludwik VI Gruby (1108-37) starał się o dobre stosunki z papieżem Grzegorzem VIII i nie dał się wciągnąć przez rzymsko-niemieckiego cesarza Henryka V w jego ostre spory i walki z papiestwem. Wykorzystywał też rozsądnie rozwijające się szybko zakony, szczególnie zakon cystersów, do organizacji i usprawnienia administracji królewskiej. Król prowadził liczne wojny wewnętrzne celem ściślejszego podporządkowanie sobie wasalnych księstw i hrabstw, co było ułatwione przez zaangażowanie znacznej części baronów francuskich na zewnątrz kraju. Zwiększyła się też wyraźnie zamożność królewskiego dworu, głównie dzięki szybkiemu rozwojowi rolnictwa i rzemiosła.
W okresie panowania Ludwika VI Grubego miały też miejsce znaczny wzrost świadomości i konsolidacji narodowej Francuzów, spowodowane zagrożeniem ze strony Anglii, której wojska zajęły w 1106 r. Normandię, oraz w związku z kolejnymi krucjatami do Ziemi Świętej, w których rycerstwo francuskie brało liczny udział.

Ludwik VII Młody (1137-80) Choć pobożny i kształcony na mnicha prowadził spór z papieżem Innocentym II o obsadę arcybiskupstwa w Bourges. M.in. z tego powodu wdał się też w konflikt zbrojny z władcą Szampanii, który zakończył się zajęciem hrabstwa przez wojska królewskie. W 1147 r. poprowadził, wraz z cesarzem niemieckim Konradem III, drugą wyprawę krzyżową. Zakończyła się ona niepowodzeniem, gdyż krzyżowcy rozbici zostali przez Turków w kilku bitwach w Anatolii, a ostatecznie pod Damaszkiem.
Po powrocie z Palestyny rozwiódł się ze swą żoną Eleonorą Akwitańską, przez co Francja straciła południowe prowincje, gdyż po ponownym ślubie Eleonory z hrabią Andegawenii, późniejszym królem angielskim Henrykiem II Plantagenetem, przypadły one Anglii, jako jej posag. Od Królestwa frankońskiego odłączyła się też marchia hiszpańska (hrabstwo Barcelony), którą wchłonął Emirat Kordoby. Ludwik VII poparł papieża Aleksandra III w jego sporze o inwestyturę z cesarzem niemieckim Fryderykiem I Barbarossą. Mimo niepowodzeń zagranicznych królowi udało się jednak umocnić władzę w państwie, dzięki przeprowadzonym reformom administracyjnym oraz rozwojowi nauki i oświaty, poprzez zakładanie sieci szkół przykościelnych i przyzakonnych.
W czasach panowania Ludwika VII rozwinęła się i utrwaliła we Francji, a potem w całej chrześcijańskiej Europie, nowa, rewolucyjna sztuka budownictwa, określana jako styl gotycki. Za jego narodziny przyjmuje się budowę opactwa Saint-Denis, zbudowanego w 1144 r. na zamówienie i ku czci króla. Budownictwo gotyckie cechowało zastosowanie strzelistych sklepień krzyżowo-żebrowych i murów przyporowych. Pozwoliło to na wykonywanie dużych okien i wysokich filarów, przydających budowlom lekkości i smukłości. Okna zwieńczano ostrołucznymi nadprożami i szklono kolorowymi witrażami. Rozwój architektury gotyckiej w licznych odmianach trwał do początków XVI w. Jej najwspanialszym przykładem były gotyckie katedry. Tak zwany późny gotyk był niezmiernie dekoracyjny, przeładowany wymyślną ornamentyką i koronkowymi dekoracjami rzeźbiarskimi. We Francji reprezentują go między innymi katedry w Amiens, Reims, Chartres, Rouen i Notre-Dame w Paryżu. Ta ostatnia budowana była bardzo długo, bo od 1163 do 1334 r.

Filip II August (1180-1223), jedyny syn Ludwika VII,  miał 15 lat, gdy w 1179 r. otrzymał insygnia władzy i namaszczenia królewskie z rąk arcybiskupa Reims. W 1189 r. wziął udział w trzeciej wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej, zorganizowanej przez papieża Grzegorza VIII, po utracie przez krzyżowców Jerozolimy. W wyprawie Francuzi mieli współdziałać z rycerstwem króla angielskiego Ryszarda Lwie Serce. Obydwaj królowie pokłócili się jednakże i Filip zawrócił przed zakończeniem walk w Palestynie. Zaś po kilku latach wdał się w wojnę z Ryszardem Lwie Serce o liczne lenna angielskie na kontynencie. Mimo przegrywanych bitew, Filip wojnę tę wygrał na skutek śmierci Ryszarda.
Panował przez 44 lata, wykorzystując je skutecznie na wzmocnienie swej władzy, jako feudalnego monarchy, i na prawie czterokrotne powiększenie powierzchni królestwa, jakie od tego czasu zaczęto nazywać Francją. W celu zwiększenia swej domeny wykorzystywał wszelkie możliwe sposoby: wykup ziem, konfiskaty lenn zdradzieckich wasali, a małżonka, Izabella z Hainaut, przyniosła mu we wianie hrabstwo Flandrii. Jednakże największy przyrost terytorium swego państwa Filip II August uzyskał przez zręczne intrygi i zbrojną konfiskatę prawie całości zachodnich i południowych prowincji, m.in. Normandii, Andegawenii i Bretanii (1205 r.), będących, po śmierci Ryszarda Lwie Serce, pod panowaniem Jana I bez Ziemi Plantageneta, króla Anglii.
Okres panowania Ludwika VII i Filipa II Augusta zaznaczył się wielkim rozwojem gospodarczym Francji. Dzięki karczowaniu lasów i melioracji gruntów bagiennych zwiększył się znacznie areał upraw rolnych, a dzięki zastosowaniu trójpolówki (zboże jare, ozime, ugór), uzyskiwano znacznie wyższe plony. Do intensyfikacji produkcji rolnej przyczyniło się też zastąpienie wołu przez konia, jako zwierzęcia pociągowego, oraz zastosowanie wiatraków do przemiału zbóż. Nastąpił szybki wzrost ludności. W miejsce małych osad powstawały duże wsie wielodrożne, a miasta stawały się ludniejsze. Rosło też ich znaczenie jako centrów gospodarczych, handlowych i kulturalnych. W miastach Flandrii powstały duże ośrodki produkcji sukna, które stało się towarem eksportowym do całej Europy. Utrwaliła się rola Paryża, jako stolicy, miasto otoczone zostało murami obronnymi, otrzymało centralny rynek (Les Halles) i brukowane ulice. W 1150 r. powstał Uniwersytet Sorbony, jako drugi w Europie (po Bolonii), a dla potrzeb dworu królewskiego wybudowany został okazały zamek warowny - Luwr. Kontynuowano budowę katedry Notre Dame de Paris. Filip II Był królem popularnym wśród poddanych, kontrolując i ograniczając władzę i wpływy arystokracji na rzecz nowopowstałego mieszczaństwa.
Równocześnie w kraju panoszyła się nietolerancja religijna, gdyż Kościół katolicki wszelkimi środkami starał się zwalczyć istniejące ugrupowania heretyckie w południowej Francji. Krzewiły się tam głównie herezje waldensów i albigensów (katarów). Obie polegały na negowaniu władzy papieża i wyższej hierarchii kościelnej, którą krytykowano za wystawny i pasożytniczy tryb życia. Obie głosiły hasła ewangelicznej miłości bliźniego oraz ascezy i prostoty życia, wywodzone wprost z biblii, przyjmowanej za jedyny akt wiary.
To też w 1208 r. papież Innocenty III ogłosił krucjatę przeciwko albigensom, by przywrócić heretyków na łono Kościoła katolickiego. W jej ramach odbyły się liczne zbrojne wyprawy najemnych wojsk baronów północnej Francji na południowe prowincje. Dowodził nimi fanatyczny szlachcic Szymon z Montfort, którego nawet Innocenty III potępiał za ekscesy i okrucieństwa. Krucjata z przerwami trwała kilkanaście lat. Król Filip August starał się zachować neutralność, na dwie wyprawy wysłał jedynie swego syna Ludwika. Przejął on też tron po śmierci ojca w 1223 r.

Ludwik VIII Lew (1223-26) uznał rozprawę z albigensami za swój najwyższy cel. Południowe prowincje Langwedocja i Prowansja spływały krwią i przejęte zostały w lenno Kapetyngów. Król usankcjonował też palenie heretyków na stosach. Wziął również udział w krucjacie przeciwko ekskomunikowanemu hrabiemu Tuluzy Rajmundowi VII. W lipcu 1226 ze swymi wojskami dotarł do Avignion i zdobył miasto po trzymiesięcznym oblężeniu. W trakcie tej krucjaty król zmarł na dezynterię. Następcą na tronie został jego syn, też Ludwik.

Ludwik IX Święty (1226-70) koronę odziedziczył w wieku 12 lat. Władzę królewską przejęła więc, jako regentka, jego matka Blanka Kastylijska. Mimo wojen domowych w południowych prowincjach Francji, w których możnowładcy feudalni rozgrywali swe własne interesy - regentka utrzymała spójność królestwa do 1242 r., gdy Ludwik IX przejął pełnię rządów w państwie.
Swe panowanie rozpoczął od wprowadzenia reform, umacniających władzę królewską. Ujednolicił system monetarny w królestwie, zreorganizował i skutecznie nadzorował finanse, usprawnił też administrację państwa. Starając się rządzić sprawiedliwie, wprowadził kontrolę działalności urzędników królewskich, którą powierzył zakonnikom. W przypadku niesprawiedliwych decyzji, poszkodowani otrzymywali odszkodowanie, a nieuczciwi urzędnicy byli zwalniani. Ustanowił sądy królewskie, tak zwane parlamenty, do których można się było odwoływać od wyroków sądów feudalnych, w jakich zasiadali baronowie feudalni. Wprowadził zakaz pojedynków sądowych, noszenia broni i prowadzenia wojen prywatnych we Francji. Znacznie rozbudowały się miasta, które otrzymały przywileje komunalne i otaczane murami, odgrywały coraz większą rolę pod względem militarnym.
Ludwik IX godził liczne spory między skłóconymi rodami szlacheckimi wewnątrz Francji, jak również spory międzynarodowe. Faktycznie doprowadził do zażegnania wzajemnych pretensji terytorialnych Francji z hiszpańską Aragonią i królem angielskim Henrykiem III. Występował też jako mediator w sporze pomiędzy papieżem Innocentym III a królem Rzeszy Niemieckiej Fryderykiem II. Był też głęboko religijny. Gdy w 1244 r. Jerozolima została ponownie opanowana przez egipskich Mameluków, zorganizował i sfinansował w 1248 r. kolejną (siódmą) wyprawę krzyżową dla obrony Ziemi Świętej. Brało w niej udział prawie wyłącznie rycerstwo francuskie, które poprowadził osobiście.
Krucjata początkowo była udana, krzyżowcy wylądowali w delcie Nilu, a po zwycięskiej bitwie na plażach, zajęli miasto-twierdzę Damietta. Sułtan egipski zaproponował wówczas oddanie Jerozolimy, będącej głównym celem krucjaty, za zwrot Damietty. Jednakże Ludwik IX nie zgodził się na tę wymianę, pragnąc rozbić całkowicie siły Egiptu. Lecz po kilku jeszcze zwycięskich potyczkach, krzyżowcy francuscy na skutek wylewu Nilu nie mogli zdobyć Kairu, flota egipska zablokowała ich zaopatrzenie morzem, a jazda mamelucka na lądzie, zaś tropikalny klimat i epidemia tyfusu zdziesiątkowały Francuzów. Część armii wraz z Ludwikiem IX dostała się wtedy do niewoli. Po wielu miesiącach król i bogatsi baronowie wykupieni zostali z niewoli za pieniądze templariuszy i Ludwik IX udał się do Palestyny. Próbował jeszcze zdobyć Jerozolimę, co mu się nie udało, za to zakupił wielkie ilości świętych relikwi. W 1254 r. wrócił do Francji jako największy wśród monarchów Europy obrońca chrześcijaństwa.
Ludwik IX wspierał zakony, zwłaszcza żebraczy zakon franciszkanów, współcześnie utworzony przez pokutnika Franciszka z Asyżu, który głosił ideały ubóstwa i ascezy. Król kolekcjonował również relikwie, wśród których była korona cierniowa Chrystusa, jaką otrzymał w podarunku od cesarza Konstantynopola Baldwina II. Celem jej przechowania kazał zbudować na wyspie Cite w Paryżu dwukondygnacjową kaplicę Sainte-Chapelle, uznaną później za największe arcydzieło architektury stylu gotyckiego (wielkie witraże).
W 1270 r. zorganizował ósmą krucjatę przeciwko Mahometanom do Tunisu, z zamiarem uderzenia na Egipt lądem od zachodu. Wyprawa zaczęła się od oblężenia Tunisu i zakończyła szybko epidemią dżumy wśród krzyżowców, w wyniku której zmarł też Ludwik IX. Już w 1297 r. Kościół kanonizował go na świętego.

Filip III Śmiały (1270-85), syn Ludwika XI, wraz z nim wziął udział w ósmej wyprawie krzyżowej, w której wsławił się walecznością, stąd jego przydomek. Za jego panowania domena królewska powiększyła się o terytorium hrabstwa Tuluzy, Szampanii i, zamieszkałego przez Basków, Królestwa Navarry (przez ożenek syna z księżną nawarrską). Król umocnił również swój stan posiadania w Lotaryngii, kosztem Cesarstwa Rzymsko-niemieckiego. Pewne lenna posiadał też w Aragonii, kraju na Półwyspie Iberyjskim, przyległym do Pirenejów, także na Półwyspie Apenińskim, w posiadłościach aragońskich na Balearach i na  Sycylii.
Sycylią władał król Karol I Andegaweński, syn Ludwika VIII, króla francuskiego. Był on równocześnie nominalnym królem Albanii i Jerozolimy i władcą 3 hrabstw we Francji: Prowansji, Anjou i Meine. Na Sycylii wprowadził różne regulacje, dotyczące handlu, rzemiosła, eksportu i importu, które nadzorowali królewscy urzędnicy i poborcy podatkowi, z reguły będący Francuzami. Mieszkańcom Sycylii ciążyły te podatki i obowiązki, wyznaczane przez Francuzów i w 1282 r. doszło do ich buntu w miastach przeciwko urzędnikom francuskim, co skończyło się ich masakrą, wraz z rodzinami. Przeszła ona do historii pod nazwą “Nieszpory Sycylijskie", gdyż zaczęła się, gdy kościelne dzwony wzywały na nieszpory w poniedziałek wielkanocny.
Bunt był wynikiem spisku, do którego przyczynili się włoscy gibelini, chcący rządów jak za cesarzy rzymsko-niemieckich Hohenstaufów (1194-1266), a także pieniądze cesarza bizantyjskiego. Powstanie ogarnęło całą wyspę i przerodziło się w wojnę. Głównymi jej uczestnikami było Królestwo Aragonii, którego wojska, wspomagane przez ochotników gibelinów z całej Italii, opanowały Sycylię. Król Karol wraz ze swym francuskim wojskiem wycofał się na Półwysep, gdzie także przeniosły się walki. W sojuszu z Francją do wojny przystąpiły też inne państwa włoskie: Genua, Piza, Wenecja, Neapol, Perugia, a przede wszystkim Państwo Kościelne i gwelfowie, tj. zwolennicy papiescy i francuscy.
Przełomem w wojnie była nieudaną wyprawa krzyżową przeciwko Królestwu Aragonii na Półwyspie Iberyjskim. Prowadził ją sam król francuski Filip III, który zmarł na febrę w trakcie wyprawy w 1285 r. Od 1288 r. Królestwo Sycylii uzależnione było od hiszpańskiej Aragonii. Walki z mniejszym natężeniem trwały jeszcze kilkanaście lat. Ostatecznie w 1302 r. zawarty został pokój, który dał Sycylii niepodległość.

Filip IV Piękny (1285-1314). Syn Filipa III Śmiałego, a wnuk Ludwika XI, przyczynił się, podobnie jak jego ojciec, do znacznego powiększenia obszaru Francji. Od pierwszych lat swego panowania zaangażował się mianowicie w spór z królem Anglii Edwardem I o terytorium Akwitanii, którą zajął zbrojnie w 1293 r. oraz bogatej Flandrii, opanowanej w 1304r.
Nieustanne wojny, jakie prowadził Filip IV wymagały wielkich pieniędzy. Zdobywał je wszelkimi sposobami, m.in. przez konfiskaty majątków lombardzkich bankierów i bogatej ludności żydowskiej, przez zamianę powinności lennych na świadczenia pieniężne oraz przez nałożenie specjalnego podatku na duchowieństwo. Gdy zaś przejął sądownictwo nad duchownymi, papież Bonifacy VIII ogłosił zamiar ekskomunikowania go, do czego jednak nie doszło, wobec wojny domowej między możnymi w państwie papieskim i jego śmierci. Jako jego następcę konklawe w Lyonie wybrało sędziwego Benedykta XI, który zmarł po kilkumiesięcznym pontyfikacie, prawdopodobnie otruty. Następni papieże, począwszy od Klemensa V, szukając protekcji Filipa IV, byli mu ulegli, a wybrany na następcę Klemensa biskup Awinionu, w ogóle przeniósł w 1309 r. siedzibę papieską do Awinionu nad Rodanem, na południu Francji. Było to równoważne z uzależnieniem papiestwa od państwa francuskiego.
Filip IV równie bezwzględnie rozprawił się z rycerskim Zakonem Templariuszy, utworzonym w 1119 r., po pierwszej wyprawie krzyżowej, w Jerozolimie. Templariusze nosili białe szaty z czerwonym krzyżem, obowiązywały ich surowe reguły zakonne życia codziennego, walki i posłuszeństwa wobec przełożonych. Po upadku twierdzy Akka zakon przeniósł się na Cypr i zajął się operacjami finansowymi, handlem i lichwą. W ciągu XII i XIII wieku doszedł do wielkiego bogactwa i znaczenia, władając dziesiątkami zamków, kościołów i wielkimi posiadłościami ziemskimi w całej feudalnej Europie, głównie we Francji. Filip IV oskarżył Templariuszy o herezję i jako zwierzchnik Królestwa Jerozolimy, za zgodą papieża Klemensa V, wytoczył im proces sądowy. W wyniku sądów inkwizycji kościelnej kilkudziesięciu braci zakonnych, po torturach, zostało w 1314 r. spalonych na stosie. Przy czym majątek zakonu uległ konfiskacie na rzecz króla, lub przekazany Cystersom.
W okresie panowania Filipa IV bardzo wzrosła rola i znaczenie Paryża. Miasto liczyło wtedy ok. 200 tys. mieszkańców i było największym w zachodniej Europie. Centrum administracyjne, z licznymi pałacami, znajdowało się na wyspie Cite na Sekwanie. Na jej prawym brzegu rozbudowała się dzielnica handlowa, na lewym dominowały budowle sakralne i Uniwersytet Sorbony.

Filip IV Piękny zmarł w 1314 r. Po nim panowało jeszcze trzech królów dynastii Kapetyngów, wszyscy będący synami Filipa IV. Byli to Ludwik X Kłótliwy (1314-16), Filip V Długi (Wysoki) (1316-22) i Karol IV Piękny (1322-28). Na skutek anomalii pogodowych w roku 1315 i kilku następnych, zebrano we Francji bardzo złe plony w rolnictwie. Nastąpiła szybka zwyżka cen żywności, pauperyzacja miast, głód i wzrost śmiertelności. Kryzys dotknął również rzemiosło, następowało wyludnienie miast, wzrosty rozboje i ogólny chaos w królestwie. Filip V próbował ratować finanse królewskie przez nałożenie specjalnego podatku na duchowieństwo. W 1320 r. podjął wyprawę na Flandrię, by powiększyć królestwo. Również Karol IV zwiększał podatki i konfiskował dobra swych przeciwników. W 1320 r. przeszła przez kraj tzw. “krucjata pastuszków”, wzniecając niepokoje i urządzając pogromy ludności żydowskiej.
Ponieważ żaden z trzech ostatnich Kapetyngów nie pozostawił męskiego potomka, więc nastąpiło wygaszenie dynastii, bo zgodnie ze zasadami zwyczajowymi córki, kobiety nie mogły dziedziczyć tronu. W 1328 r. królem Francji obrany został daleki krewny po kądzieli ostatnich Kapetyngów Filip VI Walezy, inicjując nową dynastię królewską Walezjuszy (1328-1589). Czas panowania pierwszych pięciu Walezjuszy przypadł na okres wojny stuletniej, prowadzonej pomiędzy francuskimi i angielskimi rodami królewskimi o dynastyczne sukcesje poszczególnych księstw francuskich.

Tadeusz Binek
"Historia Francji"
www.tadeusz.binek.pl